Η μάχη του Λαχανά

Ο Λαχανάς είναι χωριό του νομού Θεσσαλονίκης σε απόσταση 50,5 χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη.Στην περιοχή αυτή πριν το χωριό του Λαχανά επί της παλαιάς οδού Θεσσαλονίκης-Σερρών δόθηκε μία από τις φονικότερες μάχες της Ελληνικής Ιστορίας. Η διάρκεια της ήταν 2 ημέρες και ολοκληρώθηκε νικηφόρα την 21η Ιουνίου 1913.

Παρόλο που “Η Θεσσαλονίκη μέσα στο χρόνο” είναι μια στήλη που αφορά κυρίως ιστορικά θέματα εντός της πόλης, δεν θα μπορούσα να μην γράψω ένα αφιέρωμα στην μάχη αυτή καθώς συνδέομαι ιδιαιτέρως με την περιοχή λόγω της καταγωγής μου από το διπλανό χωριό,την Ξυλούπολη γνωστή στα Ιστορικά έγγραφα της εποχής ως Λιγκοβάνη.

Το χρονικό της μάχης

Ημέρα πρώτη 20η Ιουνίου 1913:

Το πρωί της 20ης Ιουνίου ξεκίνησε η επίθεση του Ελληνικού Στρατού προς τις Βουλγαρικές θέσεις, ο Ταγματάρχης Βελισσαρίου με το 9ο Τάγμα Ευζώνων κίνειται προς την Λιγκοβάνη με μέτωπο προς Λαχανά. Στο εν λόγω χωριό οι Βούλγαροι κατείχαν σημαντικές θέσεις και η κατάληψη του ήταν επικίνδυνη για ένα Τάγμα μόνο. Έτσι ο Βελισσαρίου με το 9ο ΤΕ επιτίθεται από τα αριστερά του χωριού ενώ το 8ο Τάγμα με επικεφαλής τον Λοχαγό Χριστοφόρου επιτίθεται κατά μέτωπον του εχθρού. Η μάχη για την απελευθέρωση της Λιγκοβάνης ήταν σκληρή, οι Βούλγαροι οχυρωμένοι βάλουν σφοδρά με πολυβόλα, πυροβόλα και εκτός του τακτικού στρατού με σώμα Βουλγάρων Κομιτατζήδων. Παρόλα αυτά οι Εύζωνες σκαρφαλώνουν την πλαγιά που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού δίπλα από την γέφυρα και φτάνουν σε απόσταση για μάχη σώμα με σώμα. Τότε ο Βελισσαρίου φωνάζει “Εφ’ όπλου, λόγχη! Εμπρός,” οι Βούλγαροι βλέποντας τους Εύζωνες να επιτίθενται με έφοδο δια της λόγχης τρέπωνται εις άτακτον φυγή, αφήνουν πίσω τους πολεμοφόδια ενώ άλλοι πιάνονται αιφνιδιαστικά στις θέσεις τους και αιχμαλωτίζονται. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι ο ανθυπασπιστής Ηλιόπουλος με διμοιρία 40 ανδρών αιχμαλώτισε έναν ολόκληρο Βουλγαρικό λόχο και τον λοχαγό του συνολικά 210 άνδρες.

Κατά την αποχώρηση τους οι Βούλγαροι στρατιώτες και Κομιτατζήδες κατακαίουν με μανία το χωριό, βιάζουν και σκοτώνουν γυναίκες. Η επιχείρηση απελευθέρωσης του χωριού μέχρι το μεσημέρι έχει ολοκληρωθεί και στο τηλεγράφημα αναφοράς προς το στρατηγείο που βρισκόταν στην Μπάλτζα σημερινό Μελισσοχώρι γράφονται τα εξής “Διαταγή της Α.Μ. του Βασιλέως αναφέρω ότι οι Βούλγαροι εγκαταλείποντες το χωρίον Λιγκοβάνη έσφαξον γυναίκας Ελληνίδας εκ των κατοίκων Λιγκοβάνης”

21.800.jpg — Βουλγαρικό πολυβόλο Schwarzlose

Στις 14:00 το 9ο ΤΕ του Βελισσαρίου και το 8ο Τάγμα του Χριστοφόρου κινούνται προς τον τελικό στόχο, τον Λαχανά. Στην πορεία δέχονται επιθέσεις πυροβόλων και προσπαθούν να εντοπίσουν τις θέσεις των εχθρικών βολών. Αν και οι θέσεις των πυροβόλων εντοπίστηκαν η συνέχιση της πορείας ήταν αδύνατη χωρίς την ενίσχυση του Ελληνικού Πυροβολικού αμφότερα τα Τάγματα κινδυνεύουν να αποδεκατιστούν. Έτσι αναγκάζονται να καθηλωθούν στην θέση τους έως τις 21:00 το βράδυ της 20η Ιουνίου. Παράλληλα όσο περνάει η ώρα τα πυρά του εχθρού πυκνώνουν κι αυτό αναγκάζει το 5ο Σύνταγμα Πεζικού σε υποχώρηση λόγω των σοβαρότατων απωλειών που είχε υποστεί. Μόνο ένας Λόχος Κρητών αποπειράθηκε να κινηθεί προς τον εχθρό και αυτός καθηλώθηκε από τα πυρά απαγορεύσεως του Βουλγαρικού Πυροβολικού. Ο Βελισσαρίου αποφασισμένος να εντοπιστούν όλες οι θέσεις είπε στους άντρες του “Αφού δεν μπορείτε να πάτε σαν άνθρωποι, θα πάτε σαν πρόβατα“. Διέταξε τους στρατιώτες να βάλουν κουδούνια στον λαιμό τους από τα μεταγωγικά ζώα που είχαν και να φτάσουν μπουσουλώντας στις εχθρικές θέσεις προς ανίχνευση αυτών. Η αποστολή πέτυχε, οι Βούλγαροι δεν έδωσαν σημασία στον ήχο των κουδουνιών και οι εχθρικές θέσεις καταγράφηκαν.

Ημέρα δεύτερη 21η Ιουνίου 1913:

Το ξημέρωμα της 21ης Ιουνίου οι Βούλγαροι άρχισαν να βάλλουν σφοδρά εναντίον των Κρητικών του 3ου Τάγματος. Για να τους βοηθήσει ο Βελισσαρίου στέλνει έναν Λόχο του 8ου Ευζωνικού αλλά το πλήγμα που δέχονται είναι ισχυρό λόγω τ’ ότι βάλλονται από διασταυρωμένα πυρά πολυβόλων. Τότε ο διοικητής τους Κολοκοτρώνης (εγγονός του γνωστού ήρωα της Ελληνικής επανάστασης του 21) φωνάζοντας τους εμψύχωσε κι άρχισαν να ανεβαίνουν το ύψωμα ξανά.

Συνταγματάρχης Πεζικού Παπακυριαζής Ιωάννης

Μετά από ώρες αναμονής η τελική απόφαση ελήφθη. Στις 15:00 το μεσημέρι οι δύο Μεραρχίες 1η και 6η θα επιτεθούν συγχρόνως έπειτα από σύντομη προπαρασκευή Πυροβολικού. Έτσι κι έγινε στις 14:50 τα 16 Ελληνικά πυροβόλα βάλουν και χτυπούν εύστοχα τις Βουλγαρικές θέσεις. Ο Ταγματάρχης Βελισσαρίου δίνει τις τελικές εντολές “Παιδιά, δεν θα χασομερήσουμε πολύ σ’ αυτή τη δουλειά! Μ’ ένα άλμα με βήμα προσβολής, θα βρεθούμε σε απόσταση εφόδου … θα ρίξουμε μια μονή μπαταριά … κι από κει λόγχη, πολεμική κραυγή … κι άγιος ο Θεός!“

Με το σάλπισμα ο ηρωϊκός Ταγματάρχης φωνάζει “ΈΦΟΔΟΣ! Απάνου τους πηδιά! Απάνου τους Μαύροι Δαίμονες!” Με γοργό βήμα μια μονή βολή με τα Μάνλιχερ οι Εύζωνες έφτασαν κοντά στα Βουλγαρικά οχυρώματα. ” Εφ’ όπλου λόγχη!” φώναξε ο Βελισσαρίου και η επίθεση συνεχίστηκε δια της λόγχης ταυτόχρονα ακολουθούν οι Κρητικοί με τον Κολοκοτρώνη και οι Εύζωνες του 8ου που ορκίστηκαν να εκδικηθούν τον θάνατο του Ταγματάρχη Ιατρίδη. Την ίδια στιγμή επιτυγχάνεται η ένωση των δύο Μεραρχιών κατά το αρχικό σχέδιο, εμφανίζεται το 18ο ΣΠ το 3ο Τάγμα του 17ου Συντάγματος και το 4ο Σύνταγμα Πεζικού της 1ης Μεραρχίας. Διοικητής του 4ου ΣΠ είναι ο Συνταγματάρχης Παπακυριαζής μπατζανάκης του Βελισσαρίου κατά την μάχη ο Παπακυριαζής σκοτώνεται περί τις 15:30 μισή ώρα μετά την έναρξη της και την διοίκηση του 4ου ΣΠ αναλαμβάνει ο Λοχαγός Ζήρας. Με την ένωση των Μεραρχιών οι Έλληνες στρατιώτες φτάνουν 50 μέτρα μπροστά από τα Βουλγαρικά χαρακώματα και έτσι οι Βούλγαροι υποχωρούν ατάκτως ή εξοντώνονται δια λογχισμού στις οχυρές θέσεις τους. Ένας μόνο Βουλγαρικός Λόχος μένει στην θέση του και αποδεκατίζεται.

Η αιματοβαμμένη στολή του ΣΧΗ Παπακυριαζή στο Μουσείο του Λαχανά

Στις 16:00 της ίδιας ημέρα μία ώρα μετά την έναρξη της μάχης το 9ο ΤΕ του Βελισσαρίου μπαίνει πρώτο στον Λαχανά μαζί με δύο λόχους του 8ου ΤΕ. Η τελική μάχη έχει ολοκληρωθεί αλλά η καταδίωξη του εχθρού συνεχίζεται για ώρες ακόμη. Στο τηλεγράφημα του προς το Σύνταγμα ο Βελισσαρίου λέει “Εκτοπίσας τον εχθρόν εκ του δυτικού της οδού δασώδους λόφου, καταδιώκω αυτόν κατά πόδας. Πυροβολικόν εχθρού φεύγει προτροπάδην. Ευζώνοί μου τρέχουν ως ζαρκάδια ακαταπόνητοι”

Κατ’ αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε η μάχη του Λαχανά μετά από διήμερη και πολύνεκρη σύγκρουση με έφ’ όπλου λόγχη και 16 Ελληνικά πυροβόλα έναντι 23 Βουλγαρικών πυροβόλων και πολλαπλάσιων πολυβόλων που κατείχε ο εχθρός. Ο απολογισμός της μάχης για του Έλληνες ήταν 2.701 νεκροί και τραυματίες εξ’ αυτών οι 16 ήταν νεκροί αξιωματικοί της 1ης και 6ης Μεραρχίας.