Η προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη
Την Πέμπτη 25 Οκτωβρίου 1912 ο ελληνικός στρατός φτάνει έξω από τη Θεσσαλονίκη έχοντας διαβεί πρώτα τον ποταμό Αξιό. Ο αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος Α’ εγκαθίστανται με το επιτελείο του στη βίλα Τόψιν στο σημερινό χωριό Γέφυρα, εκεί ο Κωνσταντίνος με το επιτελείο διαπραγματεύεται την παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό. Παράλληλα η 7η,1η και η 4η μεραρχία καθώς και ένα τάγμα Ευζώνων υπό τον αντισυνταγματάρχη Κωνσταντινόπουλο κινούνται προς το μέτωπο των τουρκικών στρατευμάτων της πόλης. Ενώ η 2η και 6η ταξιαρχία ιππικού εκτελούν κυκλωτική κίνηση προελαύνοντας προς τα χωριά Μπάλτζα (Μελισσοχώρι) και Δριμύγλαβα (Δρυμός).
Στις 16:30 ώρα επισκέπτονται την έπαυλη απεσταλμένοι του Χασάν Ταχσίν πασά Τούρκου διοικητή της Θεσσαλονίκης για να του επιδώσουν γράμμα που πληροφορούσε τον διάδοχο Κωνσταντίνο ότι οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων, μαζί με κάποιους Τούρκους αξιωματικούς, παρακαλούσαν τον επικεφαλής των ελληνικών στρατευμάτων να αναβάλλει την επίθεση στη Θεσσαλονίκη μέχρι την πραγματοποίηση αυτής της συνάντηση.
Ο Κωνσταντίνος απέρριψε δύο φορές τις απαντήσεις του Χασάν Ταχσίν πασά με τις οποίες ο Τούρκος διοικητής προσπαθούσε να αποφύγει την άνευ όρων παράδοση των στρατευμάτων του. Έτσι ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αντιλαμβανόμενο ότι ο εχθρός σταδιακά θα υπέκυπτε στις απαιτήσεις του και βλέποντας πως οι Βούλγαροι βρίσκονταν καθ΄οδόν για την πόλη διατάζει προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη.
Στις 26 Οκτωβρίου 1912 τις πρώτες πρωινές ώρες ο ελληνικός στρατός προελαύνει προς τη Θεσσαλονίκη. Έως τις 14:00 όλο το ελληνικό στράτευμα είχε πάρει θέση μάχης απέναντι από τις τουρκικές θέσεις. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται περικυκλωμένη και ο τουρκικός στρατός αποδιοργανωμένος γιατί πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες αυτού αντιλαμβανόμενοι πως είναι ανώφελο να πολεμήσουν λιποτακτούν. Έτσι ο Ταχσίν πασάς ευρισκόμενος “με την πλάτη στον τοίχο” αποφασίζει την άνευ όρων παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό.
Στις 16:00 Τούρκος έφιππος αξιωματικός παραδίδει σε ανοικτό φάκελο την επιστολή του Ταχσίν πασά στον λοχαγό Αλέξανδρο Μαζαράκη που βρίσκονταν στην εμπροσθοφυλακή του 19ου συντάγματος της 7ης μεραρχίας. Ο Μαζαράκης παρέδωσε την επιστολή στον Διάδοχο στις 17:30 , αφού ο Κωνσταντίνος διάβασε την συμφωνία του Τούρκου διοικητή έδωσε διαταγή διακοπής της προέλασης.
Η σύνταξη του πρωτοκόλλου παράδοσης στο Διοικητήριο
Μπορεί η παράδοση άτυπα να είχε τελεστεί με την συμφωνία του Τούρκου διοικητή όμως το θρίλερ της επικύρωσης αυτής ξεκινούσε το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου στο Διοικητήριο (Κονάκι) όπως αποκαλούσαν οι Τούρκοι.
Ήταν Παρασκευή 26 Οκτωβρίου και ώρα 21:30 όταν ο αντισυνταγματάρχης Δούσμανης Βίκτωρ και ο λοχαγός Μεταξάς Ιωάννης συναντήθηκαν με τον Ταχσίν Πασά για την σύνταξη του πρωτοκόλλου παράδοσης. Σύμφωνα με τα Απομνημονεύματα του Δούσμανη η σύνταξη του πρωτοκόλλου παράδοσης έγινε από τον Μεταξά και έναν Τούρκο επιτελικό αξιωματικό, κατά την σύνταξη του ο Δούσμανης συνομιλούσε με τον Ταχσίν πασά και του μετέφερε την επιθυμία του Διαδόχου να κρατήσει το ξίφος του. Το πρωτόκολλο παράδοσης συντάχθηκε μόνο στα γαλλικά καθότι αποτελούσαν γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας και υπογράφηκε στις 01:30 ξημερώματα δηλαδή 27ης Οκτωβρίου. Πάραυτα συμφωνήθηκε να τεθεί ως ώρα και ημερομηνία υπογραφής η 23:30 της 26ης Οκτωβρίου, η αλλαγή αυτή έγινε με την παρέμβαση Μεταξά καθώς κατάφερε να πείσει τον Ταχσίν πασά να αναφερθεί η 26η Οκτωβρίου για δύο λόγους:
- Αρχικά για να τεκμηριωθεί επίσημα ότι ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη μία ημέρα νωρίτερα καθώς αυτό θα ήταν ένα ισχυρό διαπραγματευτικό όπλο που θα χρησιμοποιούνταν αργότερα για την κατάρριψη των παράλογων Βουλγαρικών απαιτήσεων περί συγκυριαρχίας της πόλης.
- Επίσης για να τιμηθεί ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης Άγιος Δημήτριος που γιόρταζε εκείνη την ημέρα.
Μόλις υπεγράφη το πρωτόκολλο ο Δούσμανης έφυγε από το Διοικητήριο για να παραδώσει το επίσημο έγγραφο στον Κωνσταντίνο. Ο Διάδοχος το έλαβε στις το Σαββάτο 27 Οκτωβρίου και ώρα 05:00 το πρωί και αμέσως έδωσε εντολή για σύνταξη τηλεγραφήματος που ανακοίνωνε την παράδοση της Θεσσαλονίκης προς τον βασιλέα Γεώργιο Α’ και τον πρωθυπουργό Βενιζέλο. Το τηλεγράφημα έφτασε καθυστερημένα στην Αθήνα στη 13:15 27ης Οκτωβρίου.
Η επίσημη παράδοση της πόλης στο Διοικητήριο
Κυριακή 28 Οκτωβρίου 1912 και ώρα 8:00 το πρωί ο Διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχεται στις στην μεγάλη αίθουσα του μεσαίου ορόφου με τον Δαγκλή, τον υπασπιστή του Λεβίδη, τον λοχαγό Μεταξά και άλλους αξιωματικούς του ελληνικού επιτελείου, όπου ο Χασάν Ταχσίν πασάς τον ανέμενε ντυμένος με επίσημη περιβολή μαζί με τους υπασπιστές του και μέλη του τουρκικού προξενείου. Ο πασάς συγκινημένος παρέδωσε επίσημα την πόλη, ευχαρίστησε και αποχώρησε από το κτίριο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η είσοδος του Κωνσταντίνου και του επιτελείου του έγινε από την κεντρική είσοδο του κτιρίου η οποία δεν χρησιμοποιείται σήμερα πάραυτα συμβολικά 100 χρόνια μετά όταν στις 27 Οκτωβρίου 2012 διοργανώθηκε η αναβίωση της εισόδου του ελληνικού στρατού στην πόλη η πύλη ξανάνοιξε για να εισέλθει το άγημα που θα έκανε την έπαρση σημαίας.
Επιμέλεια: Δημήτρης Χάϊδας
Πηγές:
Εφημερίδα Μακεδονία
Επετειακά έντυπα του Υπουργείου Μακεδονιάς Θράκης για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Αρχείο Φωτογραφιών:
Φίλοι Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων: “Τόψιν”
Πολιτιστικός σύλλογος Γέφυρας: gefiraclub.gr
Ιστοσελίδα: Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης
Πίνακες: Έχουν δημιουργηθεί από τον Κενάν Μεσαρέ Μπέη ο οποίος έμεινε γνωστός ως ο ζωγράφος των Βαλκανικών Πολέμων. Ο Κενάν Μεσαρέ ήταν γιος του Χασάν Ταχσίν πασά.
